I. TUYÊN TRUYỀN MIỆNG

          1. Khái niệm

          Tuyên truyền miệng là dùng lời nói để trực tiếp thông tin, giải thích kịp thời những sự kiện nổi bật diễn ra trong đời sống xã hội, nhất là những chủ trương, chính sách cụ thể của Đảng, Nhà nước, động viên, cổ vũ cán bộ, đảng viên và nhân dân thay đổi nhận thức, thay đổi thái độ và hành động theo mục đích mà công tác tuyên truyền đã đặt ra.

          Như vây, tuyên truyền là dùng ngôn ngữ nói để trực tiếp thông tin, giải thích những chủ trương, chính sách cụ thể của Đảng, Nhà nước; những sự kiện chính trị nổi bật đang diễn ra trong đời sống xã hội...nhằm làm cho quần chúng nhân dân có nhận thức đúng đắn, thay đổi thái độ, hành vi và hướng dẫn, động viên, cổ vũ họ hành động theo đúng mục đích của công tác tuyên truyền đặt ra.

          2. Ưu thế của tuyên truyền miệng

          Tuyên truyền bằng miệng là phương tiện chủ yếu truyền tải thông tin bằng lời nói và các yếu tố khác như cử chỉ, điệu bộ nên hoạt động này có những ưu thế như sau:

          - Ưu thế của ngôn ngữ nói

          So với các phương tiện thông tin khác, ngôn ngữ nói có ưu thế là mang tính phổ biến trong giao tiếp xã hội. Mặt khác, lời nói có thể được sử dụng trong mọi hoàn cảnh, mọi điều kiện không cần nhiều đến các phương tiện kỹ thuật, ít tốn kém kinh phí nhưng hiệu quả thông tin cao. Hơn nữa, trong quá trình tuyên truyền miệng chúng ta có thể sử dụng linh hoạt các thuật ngữ, các câu thành ngữ, tục ngữ, ca dao, thơ ca...quen thuộc của đối tượng để diễn đạt chính xác, đơn giản, dễ hiểu một vấn đề nào đó mà đối tượng đang cần nghe, cần nhớ, cần hiểu, cần làm theo.

          - Ưu thế cảu các yếu tố phi ngôn ngữ

          Trong quá trình thực hiện tuyên truyền miệng, ngoài việc sử dụng lời nói để chuyển tải thông tin, người cán bộ tuyên truyền còn có thể sử dựng các yếu tố phi ngôn ngữ như tư thế như cử chỉ, điệu bộ, diện mạo...làm phương tiện biểu đạt thông tin và sắc thái tình cảm. Những yếu tố đó tác động vào thị giác của đối tượng làm tăng cường sự chú ý của họ. Sự kết hợp giữa cử chỉ, điệu bộ với ngữ điệu của lời nói làm cho đối tượng tác động hiểu rõ hơn thái độ, tình cảm của cán bộ tuyên truyền, trên cơ sở đó tạo được ấn tượng mạnh và tập trung được sự chú ý của họ vào nội dung quan trọng của vấn đề tuyên truyền.

          - Ưu thế của loại hình giao tiếp trực tiếp

          Việc giao tiếp trực tiếp giúp cán bộ tuyên truyền và đối tượng tác động trực tiếp quan sát được thái độ, biểu cảm, xúc cảm của nhau làm cho người nói và người nghe dễ gần, thân thiện với nhau tạo ra bầu không khí tâm lý cởi mở, thoải mái trong quá trình chia sẻ thông tin. Nhờ thế mà cán bộ tuyên truyền không chỉ mang đến cho đối tượng nội dung của lời nói mà còn đem đến cho họ cả tình cảm và niềm tin của mình.

          Mặt khác, trong quá trình giao tiếp trực tiếp trực tiếp, cán bộ tuyên truyền bao giờ cũng nói đúng đối tượng. Nhờ việc nghiên cứu, nắm vững đối tượng trước khi tiến hành tác động mà cán bộ tuyên truyền hiểu rõ nhu cầu thông tin, hiểu rõ đặc điểm tâm lý của đối tượng và tâm trạng của họ. Trên cơ sở đó xác định nội dung, lựa chọn phương pháp, hình thức và phương tiện để cho nội dung thông tin nhanh chóng in đậm dấu ấn trong tâm hồn của đối tượng.

          Quá trình giao tiếp trực tiếp còn cho phép cán bộ tuyên truyền miệng chuyển từ độc thoại sang đối thoại. Đây là ưu thế mà các phương tiện thông tin khác không thể thực hiện được. Bởi vì trong khi tiếp thu thông tin, đối tượng có thể được trình bày tâm tư, nguyện vọng của mình; được hỏi và được nghe trả lời những vấn đề mà mình đang băn khoăn, thắc mắc hoặc chưa hiểu thấu đáo, chưa nắm chắc. Được trao đổi và tranh lluận với cán bộ tuyên truyền những vấn đề chưa thống nhất ...nhờ quá trình giao tiếp trực tiếp mà cán bộ tuyên truyền dễ đạt được mục đích của mình.

          II. CHUẨN BỊ VÀ THỰC HIỆN TUYÊN TRUYỀN MIỆNG

          1. Chuẩn bị phát biểu

          1.1. Nghiên cứu đặc điểm đối tượng

          Trong khi tiến hành công tác tuyên truyền miệng, chính đối tượng tác động quy định việc lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện tác động, vì thế cần thiết phải nghiên cứu và nắm bắt đặc điểm của đối tượng để nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền.

          Nghiên cứu đặc điểm đối tượng cần phải chú ý nắm bắt những vấn đề cơ bản như sau:

          - Nghiên cứu đặc điểm về mặt xã hội - nhân khẩu;

          - Nghiên cứu các đặc điểm về mặt xã hội - nhân khẩu;

          - Nghiên cứu về nhu cầu, thị hiếu thông tin.

          1.2. Xác định mục đích và nội dung bài phát biểu

          - Mục đích bài phát biểu

          Hoạt động tuyên truyền có mục đích thông tin, cung cấp tri thức mới, hình thành, củng cố niềm và cổ vũ tính tích cực xã hội của quần chúng nhân dân. Tuy nhiên, phải tùy theo nhiệm vụ được giao, tùy theo đối tượng tác động và thể loại phát biểu mà xác định múc đích cho phù hợp. Không nên đặt ra mục đích quá cao cho một bài phát biểu ngắn với chủ đề hẹp.

          - Nội dung bài phát biểu

          Một bài phát biểu phục vụ cho hoạt động tuyên truyền cần đạt được một số yêu cầu sau:

          + Một là, phải mang đến cho người nghe những thông tin mới; có tính thời sự, tính cấp thiết và phản ánh được những vấn đề nóng bỏng của cuộc sống;

          + Hai là: Nội dung phải thiết thực, đáp ứng nhu cầu thông tin của một đối tượng cụ thể;

          + Ba là, Phải đảm bảo tính tư tưởng và tính chiến đấu.

          1.3. Xây dựng đề cương cho bài phát biểu

          Đề cương bài phát biểu là văn bản mà người cán bộ tuyên truyền dựa vào đó để phát biểu. Đề cương phát biểu cần đạt được một số yêu cầu sau:

          - Một là, phải thể hiện được mục đích tuyên truyền. Đề cương là sự cụ thể hóa mục đích công tác tuyên truyền bằng các phần, các mục, các luận điểm, luận cứ và luận chứng.

          - Hai là, phải chứa đựng và bao hàm nội dung của công tác tuyên truyền một cách logic

          - Quá trình xây dựng đề cương phải xây dựng dần từ thấp lên cao, từ đề cương sơ bộ đến đề cương chi tiết.

          Trong quá trình tiến hành công tác tuyên truyền có nhiều thể loại phát biểu khác nhau, tùy theo thể loại mà kết cấu đề cương riêng. Nhưng khái quát lại, đề cương cho một bài phát biểu thường được kết cấu thành ba phần như sau: Phần mở đầu, phần chính và phần kết luận.

          - Phần mở đầu:

          Phần mở đầu thường là phần nhập đề cho chủ đề bài nói, là phương tiện giao tiếp ban đầu với người nghe và kích thích sự hứng thú của người nghe đối với nội dung bài phát biểu. Phần này tuy ngắn nhưng rất quan trọng. Vì vậy, khi chuẩn bị phần mở đầu phải ngắn gọn, độc đáo và tạo được sự hấp dẫn với người nghe. Khi vào phần mở đầu cũng phải tự nhiên và gắn bó với các nội dung trong bối cục toàn bài cả về nội dung và phong cách ngôn ngữ.

          Phần mở đầu rất đa dạng và phong phú, nhưng có thể khái quát thành hai cách mở đầu chủ yếu như sau: Mở đầu trực tiếp và mở đầu gián tiếp.

          + Mở đầu trực tiếp: Đây là cách mở đầu giới thiệu thẳng với người nghe về vấn đề sẽ trình bày để người nghe tiếp cận được ngay với nội dung. Cách mở đầu này ngắn gọn, tự nhiên dễ tiếp nhận và thích hợp với bài nói nội dung ngắn.

          +  Mở đầu gián tiếp: Đây là cách mở đầu không đi thẳng vào vấn đề mà chỉ nêu ra vấn đề khi đã dẫn một ý kiến khác có liên quan, gần gũi với vấn đề ấy nhằm chuẩn bị bối cảnh, dọn đường cho vấn đề xuất hiện.

          - Phần chính của bài phát biểu:

          Đây là phần quan trọng nhất, dài nhất, quy định chất lượng bài nói, là phần bao hàm và phát triển nội dung một cách toàn diện và sâu sắc nhất. Nếu chức năng của phần mở đầu là thu hút sự chú ý của người nghe thì chức năng của phần này là lôi cuốn, thu hút và kích thích tư duy của người nghe bằng sức thuyết phục của lo gic trình bày.

          Vì thế khi chuẩn bị phần này, cần đạt được một số yêu cầu như sau:

          + Bố cục chặt chẽ, được trình bày lập luận theo những quy tắc, phương pháp nhất định;

          + Đảm bảo tính chính xác, tính có nhất quán và tính có luận chứng;

          +Đảm bảo tính tâm lý, tính sư phạm.

          Trong quá trình chuẩn bị đề cương, cán bộ tuyên truyền cổ động cần tìm và xử lý hợp lý những tư liệu, tài liệu phục vụ cho bài nói. Muốn có tư liệu, tài liệu phải tuân thủ lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đó là:

          "Muốn có tài liệu thì phải tìm", tức là:

          1. Nghe: lắng tai nghe các cán bộ, các chiến sỹ, nghe đồng bào để lấy tài liệu mà viết.

          2. Hỏi: hỏi những người đi xa về, hỏi nhân dân, hỏi bộ đội những việc, những tình hình ở khắp nơi.

          3. Thấy: mình phải đi đến, xem xét mà thấy.

          4. Xem xét báo chí, xem sách vở: Xem báo chí, xem sách vở: Xem báo chí trong nước, xem báo chí ngoài nước.

          5. Ghi: Những cái gì đã nghe, đã thấy, đã hỏi, đã đọc được thì chép lấy để mà viết. Có khi xem mấy tờ báo mà chỉ được một tài liệu thôi. Tìm tài liệu cũng như công tác khác, phải chịu khó.

          Có khi xem tờ báo này có vấn đề này, xem tờ báo khác có vấn đề khác, rồi góp 2,3 vấn đề, 2,3 con số thành một tài liệu mà viết.

          Muốn có nhiều tài liệu thì phải xem cho rộng

          Khi sử dụng tài liệu phục vụ cho bài phát biểu người cán bộ làm công tác tuyên truyền - cổ động cần chú ý:

          Một là, lựa chọn những tài liệu mới nhất, có giá trị nhất, dự kiến có khả năng thu hút người nghe nhất để đưa vào bài phát biểu.

          Hai là, chọn và sắp xếp tài liệu, tư liệu theo trình tự logic để hình thành đề cương chi tiết.

          Ba là, chỉ sử dụng những tài liệu, tư liệu rõ ràng, chính xác. Tuyệt đối không dùng những tư liệu, tài liệu không rõ nguồn gốc xuất xứ, thiếu chính xác về mặt khoa học.

          Bốn là, trước khi sử dụng bất cứ tư liệu, tài liệu nào đều phải xem xét nó bằng lăng kính của người cán bộ tư tưởng.Trong thời đại bùng nổ thông tin như ngày nay, cần phải định hướng thông tin theo quan điểm của Đảng.

          Sử dụng tư liệu, tài liệu cũng là một nghệ thuật. Nghệ thuật đó phụ thuộc vào năng lực, bản lĩnh nghề nghiệp của cán bộ tuyên truyền.

          - Phần kết luận: Kết luận là phần không thể thiếu được trong cấu trúc của bài nói. Đây là phần có chức năng tổng kết những vấn đề đã nói, làm củng cố và tăng thêm ấn tượng về nội dung bài nói. Đồng thời  đây cũng là phần đặt ra cho người nghe những nhiệm vụ nhất định và kêu gọi đi đến hành động.

          2. Thực hiện phát biểu miệng

          2.1. Trước khi phát biểu

          Trước khi phát biểu, người cán bộ tuyên truyền cần chuẩn bị tốt các nội dung sau đây:

          - Chuẩn bị thêm về nội dung. Tức là, cần hình dung lại toàn bộ bài phát biểu chuẩn bị trình bày. nắm chắc đề cương nội dung và cách trình bày những nội dung quan trọng nhất.

          - Chuẩn bị về thể chất và tinh thần, sức khỏe và tâm lí.

          - Chuẩn bị về thời gian và địa điểm.

          2.2. Bắt đầu phát biểu

          Khi đã bước lên bục, người cán bộ tuyên truyền cần phải làm nhiệm vụ "tổ chức người nghe", tập trung sự chú ý của họ biến những cá thể độc lập thành một tập thể thống nhất.

          Trong giai đoạn này thường xảy ra một số trường hợp như sau:

          - Người nói bị hồi hộp

          Sự hồi hộp là do trạng thái tâm lý biểu hiện một cảm xúc tiêu cực. Biểu hiện này thường xảy ra đối với những người mới vào nghề. Cụ thể là, dễ xúc động, chân tay run, khô môi, tái nhợt hoặc đỏ mặt, thở nhanh...Sự hồi hộp này do nguyên nhân cơ bản là:

          + Một là, người nói thiếu tự tin vào khả năng của mình;

          + Hai là: Thiếu kinh nghiệm, chưa từng trải trong phát biểu miệng, ít phát biểu trước đông người.

          +Không chuẩn bị kỹ hoặc chưa nắm chắc nội dung bài phát biểu.

          Nếu gặp trường hợp này, chúng ta có thể khắc phục bằng cách sau đây:

          + Thở sâu vài ba lần;

          + Làm dịu đi về thể chất bằng cách di chuyển vị trí của chiếc ghế, lọ hoa trên bục, đi đến tắt công tắc điện hay mở cửa sổ...

          + Đưa mắt tìm kiếm những gương mặt thân quen, có thiện cảm với mình và dừng lại ở đó lâu hơn một chút;

          - Người nghe ồn áo không chú ý:

          Trong trường hợp này cách khắc phục tốt nhất là nói to và rõ ràng khi bắt đầu phát biểu. Cách khắc phục này dựa trên quy luật tâm lý: con người chỉ tiếp thu những tác nhân kích thích âm thanh nào trội hơn, có khả năng tương phản với các kích thích âm thanh khác.

          2.3. Trong khi phát biểu

          Trong quá trình phát biểu, người cán bộ tuyên truyền tác động đến người nghe chủ yếu thông qua hai kênh: một là, kênh ngôn ngữ; hai là, kênh phi ngôn ngữ.

          - Kênh ngôn ngữ:

          Đây là kênh thông tin có thể sử dụng các yếu tố như: ngữ điệu, cường độ, âm lượng, nhịp độ lời nói và sự ngưng giọng để tạo ra sự cuốn hút đối với người nghe. Bởi lẽ:

          Ngữ điệu của lời nói phong phú, biến hóa, có sự vận động của âm thanh, tránh được lối nói đều đều, đơn điệu buồn tẻ.

          Cường độ của lời nói phụ thuộc vào số lượng và đặc điểm của người nghe, phụ thuộc vào diện tích của hội trường. Cho nên, người nói phải biết điều chỉnh cường độ của lời nói sao cho người ngồi xa nhất vẫn nghe được.

          Nhịp độ của lời nói thường do không gian giao tiếp, do nội dung bài nói, do khả năng hoạt động của tư duy và sự chú ý của người nghe quy định. Việc tăng nhịp độ lời nói làm cho quá trình tiếp thu thông tin diễn ra nhanh, nhưng cũng chỉ nên tăng đến một mức độ vừa phải để phù hợp với quá trình tiếp thu thông tin của người nghe.

          Ngưng giọng cũng là yếu tố của kỹ năng sử dụng kênh ngôn ngữ. Trong phát biểu miệng, việc ngưng giọng cho hợp lý và thời gian ngưng giọng là nhằm để nhấn mạnh tầm quan trọng, tạo ra sự chú ý tập trung của người nghe đối với một vấn đề nào đó. Vì thế người nói phải biết lựa chọn thời điểm ngưng giọng cho hợp lý và thời gian ngưng giọng dài hay ngắn phụ thuộc vào cảm xúc của người nói và ý muốn tạo ra sự chú ý của người nghe.

          - Kênh phi ngôn ngữ:

          Đây là kênh thông tin có thể sử dụng các yếu tố như: tư thế, vận động, nét mặt, nụ cười, cử chỉ, điệu bộ...Để sử dụng được các yếu tố này trong công tác tuyên truyền - cổ động cần phải được luyện tập công phu và nghiêm túc.

          Tư thế đứng trước công chúng phải tự nhiên, linh hoạt. Cán bộ tuyên truyền - cổ động không nên chỉ đứng một chỗ trong toàn thời gian phát biểu, mà nên di chuyển cho hợp lý.

          Cử chỉ, diện mạo phải phù hợp với ngữ điệu  của lời nói và cảm xúc, với ngữ điệu của lời nói và cảm xúc, với sự vận động của tư duy và tình cảm. Nét mặt, nụ cười, ánh mắt có thể truyền đạt hàng loạt cảm xúc, nhờ đó mà người nghe tin tưởng, hào hứng và thích thú trong quá trình tiếp thu thông tin.

          - Một số cách nói thu hút sự chú ý và gây ấn tượng cho người nghe:

          Mặc dù, bài nói thu hút sự chú ý của người nghe là bài có nội dung mới, hấp dẫn, mang tính thời sự, được trình bày theo một logic hợp lý, ngôn ngữ biểu đạt chính xác, phổ thông, dễ hiểu và có biêu cảm. Tuy nhiên, cán bộ tuyên truyền - cổ động cũng có thể sử dụng thêm một số thủ thuật để tạo ra sự chú ý thu hút và gây ấn tượng cho người nghe như sau:

          Một là, tăng hàm lượng thông tin bằng cách xử lý tốt lượng thông tin dư thừa của ngôn ngữ chuyển tải thông tin;

          Hai là, tăng sức hấp dẫn của thông tin bằng cách sử dụng yếu tố bất ngờ, cách trình bày độc đáo và nêu dồn dập các sự kiện;

          Ba là, trình bày cái trừu tượng xen lẫn cái cụ thể, trình bày các sự kiện xen lẫn các khái niệm, các phạm trù, quy luật;

          Bốn là, nắm vững nghệ thuật sử dụng các con số và sử dụng các biện pháp ngôn ngữ như: Dùng từ láy, ẩn dụ, câu có bổ ngữ đứng trước...

          Năm là, cũng có thể phát biểu theo kiểu ngẫu hứng, thoát ly khỏi đề cương.

          - Thủ thuật khôi phục và làm tăng cường sự chú ý của người nghe:

          Trong quá trình phát biểu của người cán bộ tuyên truền, do nguyên nhân nào đó, sự chú ý của người nghe bị giảm sút. Trong trường hợp này, cán bộ tuyên truyền - cổ động cần biết cách khôi phục lại sự chú ý của người nghe. Dựa trên quy luật tâm-sinh lý của con người, cán bộ tuyên truyền có thể sử dụng một số thủ thuật sau đây:

          Một là, kết hợp giữa cử chỉ vận động với một số thủ thuật khác, như đi lại hoặc tiến gần đến phía người nghe;

          Hai là, sử dụng thủ thuật âm thanh như nói to lên hoặc nói nhỏ đi;

          Ba là, sử dụng các hình thức trực quan và kết hợp nó với phương tiện ngôn ngữ;

          Bốn là, thay đổi trạng thái giao tiếp giữa người nói với người nghe, bằng cách chuyển từ độc thoại sang đối thoại;

          Năm là, sử dụng những câu chuyện hài hước có nội dung gần phù hợp với vấn đề đang trình bày để làm giảm bớt sự căng thẳng và khôi phục lại sự chú ý của người nghe.

          - Kỹ năng trả lời các câu hỏi trong quá trình thực hiện đối thoại:

          Quá trình thực hiện bài phát biểu người cán bộ tuyên truyền không nên chỉ sử dụng một phương pháp độc thoại mà phải sử dụng nhiều phương pháp khác như: đối thoại, thảo luận, tranh luận, tọa đàm, hỏi- đáp...Vì thế, việc trả lời các câu hỏi trong quá trình thực hiện bài phát biểu là công việc bình thường của người cán bộ tuyên truyền, nhất là trong điều kiện dân chủ hóa trong lĩnh vực thông tin và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở hiện nay. Trong khi trả lời các câu hỏi  của người nghe, cán bộ tuyên truyền - cổ động cần phải có một số kỹ năng cần thiết như sau:

          Một là, trả lời rõ ràng, thẳng thắn, trả lời đúng vào yêu cầu của câu hỏi;

          Hai là, lập luận có cơ sở khoa học,có căn cứ xác đáng và chứng minh tính đúng đắn của câu trả lời bằng các luận cứ, luận chứng;

          Ba là, có thể đặt tiếp những câu hỏi khác, gợi ý để người nghe tự trả lời câu hỏi của mình.

          Bốn là, nếu người nghe đưa ra quá nhiều câu hỏi thì có thể tìm cách hạn chế bớt phạm vi vấn đề của câu hỏi;

          Năm là, có thể trả lời ngay hoặc cũng có thể hẹn trả lời các câu hỏi đó vào thời điểm khác, để có thời gian chuẩn bị thêm nội dung. Không nên trả lời những vấn đề mình chưa nắm vững.

          Sáu là, đối với những câu hỏi liên quan tới lợi ích của đất nước, nếu không có trách nhiệm trả lời thì có thể từ chối.

          Bảy là, đối với những câu hỏi của những người quá khích có thái độ châm chọc, khiêu khích hoặc vu cáo...thì tùy theo từng trường hợp mà trả lời cho thích hợp. Trong trường hợp này, nếu họ là người thiếu hiểu biết thì nên giải thích rõ vấn đề đó, tuyên truyền cho họ hiểu chúng ta hơn. Nếu họ hỏi với thái độ châm chọc, thiếu tế nhị, khiêu khích thì cần phải lập luận để bác bỏ. đồng thời cán bộ tuyên truyền cũng cần phải tranh thủ ý kiến đồng tình với cách trả lời của mình, của đa số người nghe.

          2.4. Kết thúc bài phát biểu

          Phần kết thúc có chức năng củng cố và gây ấn tượng về những điều đã nói trong ý thức người nghe, tăng thêm tính giáo dục, thuyết phục và cổ vũ họ hành động.

          Trong một vài trường hợp cần thiết có thể trả lời câu hỏi (nếu có), đánh giá sơ bộ chất lượng buổi nói chuyện, chốt lại nội dung chính, chuẩn bị cho buổi gặp gỡ tiếp theo, giới thiệu tài liệu cần tham khảo...và không quên cảm ơn thính giả.

Ban Tuyên huấn (Tổng hợp từ tài liệu "Giáo trình công tác tuyên truyền của Hội Nông dân" của Trường Cán bộ HNDVN)