Đi một vòng quanh vùng sản xuất rau tập trung tại TDP 12, phường Khánh Xuân, thành phố Buôn Ma Thuột, hiện giờ chỉ còn một vườn rau của hộ anh Lê Văn Huấn là thành viên duy nhất của HTX sản xuất rau an toàn Thuận Hòa vẫn duy trì sản xuất rau trong nhà lưới đến tận ngày hôm nay.

Được biết, nhà lưới để trồng rau thường được cấu tạo bằng kết cấu khung và bao xung quanh bằng các loại lưới, loại nhà lưới này chi phí đầu tư thấp hơn nhiều so với nhà kính, phù hợp với vùng chuyên canhcác loại rau thông thường của các hộ có diện tích một vài sào (sào 1000m²) như địa bàn Buôn Ma Thuột. Loại nhà lưới này có các lỗ nhỏ li ti, ngoài việc không khí qua lại tự do (ít làm rách lưới) phù hợp với mùa gió Tây Nguyên thì còn là điều kiện cây rausinh trưởng phát triển tốt.

Ông Lê Văn Huấn trong vườn rau trong nhà lưới

Được biết, HTX sản xuất rau an toàn Thuận Hòa là đơn vị tiên phong của Thành phố Buôn Ma Thuột được “Dự án cạnh tranh nông nghiệp” - thuộc Sở NN & PTNT Đăk Lăk cấp chứng nhận rau VietGAPtrên diện tích 10.000m² và được nhân rộng gần 80.000 m²từ năm 2012.Cũng thời gian này,“Dự án cạnh tranh nông nghiệp” đã hỗ trợ cho HTX sản xuất rau an toàn Thuận Hòa 02 mô hình nhà lưới kết hợp tưới phun mưa trên rau ăn lá, cùng với chương trình hỗ trợ một chuyến tham quan học tập mô hình sản xuất rau ứng dụng công nghệ cao tại Đà Lạt. Theo đó, bà con sản xuất rau đã tự nhân rộng được 8 nhà lưới với diện tích 1,5 ha (kinh phí ước tính 225 triệu đồng). Hơn 7 năm qua, các nhà lưới sản xuất rau nơi đây bị mai một dần theo thời gian, đến giờ một số nhà lưới trồng rau chỉ còn lại bộ khung vì bộ lưới bao quanh đã bị gió mưa tác động tả tơi và không được tiếp tục sửa chữa.

Đi tìm hiểu vấn đề này, anh Lê Văn Huấn cho biết, các loại rau ăn lá sản xuất trong nhà lưới sinh trưởng nhanh nên có thể tăng thêm vụ trong năm, giảm được lượng nước tưới, hiệu quả nhất là mùa khô, giảm lượng phân bón. Đặc biệt là ít bị sâu bệnh hơn nên đã hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật, giảm ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Bỡi vì rau được trồng trong nhà lưới thì ánh nắng không chiếu trực tiếp (trực xạ) vào đất mà chỉ có ánh sáng tán xạ sau khi xuyên qua lớp lướichiếu xuống, nên quá trình bốc hơi nước của đất sẽ ít, dinh dưỡng cung cấp cho cây trực tiếp qua đất mất đi không đáng kể, đồng nghĩa với việc cây hấp thu dinh dưỡng nhiều hơn, nhất là lượng đạm, nên cây rau lớn nhanh hơn. Mà khi cây không được chiếu trực tiếp ánh nắng, quá trình thoát hơi nước qua khí khổng của cây sẽ giảm, theo đó giảm lượng nước tưới là điều tất yếu đối với mùa khô. Vào mùa mưa, cây rau không bị hạt mưa tác động trực tiếp, nên không tạo vết thương trên lá, vi sinh vật có hại (vi khuẩn, nấm) khó xâm nhập gây bệnh cho cây rau. Lớp lưới phủ quanh cũng hạn chế được một số pha của côn trùng sâu hại (nhất là pha trưởng thành) vào đẻ trứng, nở sâu non gây hại, từ đó hạn chế sử dụng thuốc bảo vệ thực vật.

Ông Lê Văn Huấn là thành viên duy nhất của HTX sản xuất rau an toàn Thuận Hòa vẫn duy trì sản xuất rau trong nhà lưới đến tận ngày hôm nay.

Bên cạnh những ưu điểm nổi bật của nhà lưới trồng rau thì có những nguyên nhân cơ bản mà những nhà lưới trồng rau không những không nhân rộng được mà còn mai một dần theo thời gian.

Theo anh Dương Văn Hiền, thành viên của HTX sản xuất rau an toàn Thuận Hòa cho biết, với mùa gió Tây Nguyên, màng lưới phủ quanh khung sắt bị tác động mạnh nên chỉ sau 2 - 3 năm xây dựng buộc phải thay lưới một lần hoặc phải chắp vá lưới để tận dụng, rất tốn công sức và tiền mua lưới mới.So sánh giữa mô hình trồng rau trong nhà lưới với trồng rau không sử dụng nhà lưới (đồng nghĩa với việc phảỉ sử dụng thêm phân bón, thuốc bảo vệ thực vật cho rau…) thì hiệu quả kinh tế cũng như nhau. Mặt khác, từ sau khi HTX Thuận Hòa đã được cấp chứng nhận VietGAP, được nhiều tiểu thương kinh doanh rau trong và ngoài tỉnh biết đến, họ đã đặt hàng và đến tận vườn để thu mua các loại rau kể cả ngày, đêm, không phân biệt rau trong nhà lưới và ngoài nhà lưới nên giá bán rau như nhau.Từ thực tế đó, dần các nhà lưới trồng rau cứ giảm dần. Một điều hết sức quan trọng là khi các nhà lưới liền kề dỡ bỏ thì những khu nhà lưới còn lại bị gió tác động mạnh hơn, thời gian hư hỏng nhanh hơn, đầu tư nhiều hơn và đó là nguyên nhân các mô hình nhà lưới giảm dần theo thời gian, chỉ còn lại một vườn rau của anh Huấn được trồng trong nhà lưới đến ngày nay.

Anh Hiền cho biết thêm, mặc dù không còn sản xuất rau trong nhà lưới, nhưng bà con vẫn vận dụng qui trình canh tác theo chứng nhận VietGAP theo một số tiêu chí đã đề ra, đặc biệt bà con đã chú ý về vấn đề sử dụng thuốc bảo vệ thực vật theo “Bốn đúng: đúng thuốc, đúng cách, đúng lúc, đúng liều lượng nồng độ”. Một số hộ đã tận dụng bộ khung còn lại của nhà lưới để làm giàn leo sản xuất thêm một số loại rau lấy quả như mướp, bí, bầu…với mục đích tạo vùng tiểu khí hậu thích hợp cho các loại rau ăn lá trồng bên dưới và tăng thêm thu nhập. Đối với việc hạn chế thuốc bảo vệ thực vật, nhiều hộ đã dùng biện pháp dẫn dụ côn trùng gây hại (không phun trực tiếp) bằng kinh nghiệm sáng tạo mà rất hiệu quả.Xét cho cùng việc sản xuất rau ngoài nhà lưới, mặc dù căn cứ vào các tiêu chí đề ra có thể an toàn (theo các hộ thành viên HTX Thuận Hòa), tuy nhiên về chất lượng sản phẩm chắc chắn không sánh bằng sản phẩm rau được trồng trong nhà lưới một khi đã hạn chế được tối đa thuốc bảo vệ thực vật, chưa kể đến vấn đề ô nhiễm môi trường, môi sinh.

Theo quan điểm của một số hộ đã từng sản xuất rau trong nhà lưới cho biết, nếu xây dựngnhà lưới trồng rau thì phải phát triển đồng bộ, tập trung, các nhà lưới làm chỗ dựa cho nhau trong mùa gió, thì mới hạn chế hư hại nhà lưới do tác động của gió, theo đó hạn chế tối đa thuốc bảo vệ thực vật để tạo sản phẩm rau chất lượng, đó là xu hướng bền vững.Đặc biệt, các tiểu thương trong quá trình thu mua tại vườn phải có trách nhiệm trong việc lựa chọn, phân hạng chất lượng các loại rau để đảm bảo giá trị của nó, tạo sự công bằng trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Thương hiệu của sản phẩm rau chất lượng phải được thị trường công nhận để gia tăng giá trị cây rau và tăng hiệu quả kinh tế. Người tiêu dùng cần quan tâm hơn về chất lượng của sản phẩm rau để tạo điều kiện cho rau “có nguồn gốc chất lượng” phát triển. Sự quan tâm hỗ trợ thường xuyên hơn nữa của các nhà quản lý, nhà khoa học, chuyên môn để người sản xuất rau chuyên canh luôn cập nhật những khoa học kỹ thuật tiến bộ, tạo ra những sản phẩm tốt,đáp ứng nhu cầu về chất lượng cho cộng đồng, góp phần phát triển bền vững kinh tế - xã hội địa phương.

Hồ Cẩm Lai